Page 1 Dongéng Santri Bodo Aya santri pohara beletna. Nepi ka mindeng jadi pamoyokan santri-santri lianna. Mangtaun-taun masantrén, can ngalaman hatam Al-Qur’an sakali-kali acan. Boro-boro hatam Al-Qur’an, jempé solat ogé ukur baé bisa maca fatihah jeung surat parondok. Puguh deui nalar kitab atawa nyarita ku basa Arab mah, tinggaleun pisan. Tapi, ari ngaliwet mah pangpinterna. Kabéjakeun kanggo ku ajengan sagala. Loba babaturanana nu geus baroga pasantrén sorangan. Atuh santri-santri anyar jul-jol, ngaganti nu geus taramat. Sedeng manéhna teu menyat-menyat. Tungtungna ngarasa éra sorangan. Éra ku sasama santri, isin ku ajengan. Tina geus teu kuat nahan kaera, hiji poé manéhna nepungan Ajengan di bumina. Maksudna rék terus terang, niat balik ka lemburna. Barang tepung pok nyarita “Ajengan abdi seja amitan, badé mulang ka lembur,” cenah. “Mulang téh mulang kumaha, apan lain waktuna peré?” témbal Ajengan. “Mulang teras, moal wangsul deui ka pasantrén. Da bongan geuning, mangtaun-taun masantrén, teu aya kamajengan.” Ajengan teu buru-buru ngidinan. Malah teras ngawurukan, sangkan ulah babari pegat harepan. Unggal jelema kamampuhna teu sarua, saurna. Aya nu gancang bisa nangkep pangajaran, teu kurang-kurang anu butuh waktu rada lila, kakara manéhna ngarti. “Ulah, menéh ulah mualang, mending balik deui ka pondok. Hég diajar leuwih rajin,” saurna deui. Tapi menéhna keukeuh ménta diinan mulang. Basana, ti batan miceunan waktu di pasantren, mending sagawé-gawé di lembur. Diajar neangan pangupa jiwa. Ku sabab niatna geus pageuh, ahirna Ajengan teu tiasa naon-naon. “Rék iraha meneh mualang, apan ayeuna mah geus beurit?” “Badé énjing saatosna solat subuh,” cenah, teu poho ménta didu’akeun. Isukna, rebun-rebun pisan manéhna ninggalkeun pasantrén. Ti pasantrén ka lemburna téh, lilana kira-kira sapoé. Sajaba ti éta kudu ngaliwatan leuweung, ngurilingan pasir, sarta turun ngaraas walungan. Tengah poé kakara meunang satengahna. Hartina seténgah poé deui, kakara nepi ka lemburna. Lantaran ngarasa capé, Ki Santri eureun heula niat reureuh. Gék diuk handapan tangkal kai. Kaayaan di sakurilingeunana kacida tiiseunana. Nu kadéngé teh ukur sora angin nebak tatangkalan, paselang jeung cluk-clakna cikaracak. Tapi, ku sabab capé, guher manéhna saré tibra pisan. Page 2 Hudang-hudang beuteungna ngarasa lapar. Rét ka luhur, panonpoé mimiti déngdék ngulon. Kop kana bekel bawana. Réngsé dahar tuluy bebersih, nginum sakalian wudu tina solokan leutik, teu jauh ti tempat manehna reureuh. Bérés wudu solat lohor, luhureun batu lémpar. Tah, waktu manehna solat, sora cai nyakclak kadéngéna beuki jelas. Clak ... clak ... clak ..., cenah, siga meunang ngatur. Meh bae solatna batal. Tuntas solat, panasaran hayang nyaho asalna sora. Sabada ditéangan, bréh ...keténjo, cai tina sela-sela batu, ngarayap mapay aakaran, méméh ragrag ninggang batu lémpar. Ieu geuning asal datangna sora teh, gerentésna. Ngan édas mani siga meunang ngatur. Sora ragragna ngalagu, serta angger wirahmana. Persis sora tik-tekna jarum jam. Kalakuan cai ku menéhna terus diperhatikeun. Ti mimiti barijil tina sela-sela batu, tuluy mapay aakaran, nepi ka tingkareclak ragrag kana batu téa. Ana diteges-teges, geuning batu anu kacaclakan cai téh, nepi ka legokna. Hég ku menéhna dipikiran, batu sakitu teuasna bisa legok ukur karagragan cikaracak. Pasti lain waktu sekeudeung-sakeudeung. Bisa jadi mangpuluh-puluh taun. Heueuh, ari laukeun jeung sabar mah, cai nu ukur sakeclak-sakeclak, bisa ngalegokan batu nu sakitu teuasna. Naha ari aing, tungtungna inget kana kalakuan sorangan. Pédah diajar ngaji teu bisa-bisa, gancang ngarasa éléh. Nepi ka milih balik ka lembur, ti batan diajar leuwih soson-soson. Harita kénéh manéhna ngadigdig, seja balik deui ka pasantrén. Jero haténa jangji rék leuwih rajin diajar. Cenah éta boga uteuk kacida beletna, rék nurutan laku cai. Teu bisa sataun, dua taun. Dua taun teh bisa kénéh, matak naon tilu taun. Sugan ari leukeun jeung sabar mah, laun-laun kataékan. Kajurung ku sumanget rék diajar leuwih getol, leumpangna satengah lumpat. Atuh méméh magrib téh geus datang déui ka pasantrén. Rasa isin duméh geus amitan balik déui, buru-buru disingkirkeun. “Aéh, geuning ilaing?” Ajengan kagét nenjo santrina balik deui. “Leres, abdi Ajengan,” cenah. Méméh Ajengan naros papanjangan, leuwih ti heula manehna ngadadarkeun lalakonna. Nya éta manggihan cikaracak, ragrag nyakclak ninggang batu, nepi ka éta batu jadi legok. “Piraku abdi, manusa, kudu éleh ku cai,” cenah ka Ajengan. Ku sabab diajarna leuwih enya-enya, sakitu taun ti harita, masantrénna teu burung tamat. Kabéjakeun éta santri belet téh, nepi ka boga pasantrén gedé, sarta sohor ajengan luhung élmuna.

Kaca 1 Dongeng Santri Bodo Aya santri pohara beletna. Nepi ka mindeng jadi pamingpin pikeun murid-murid Lianna. Salila di sakola, anjeun tiasa ngalaman Al-Qur'an ti waktos ka waktos. Boro-boro hatam Al-Qur'an, solat jempé jeung ukur baé bisa maca surat fatihah jeung parondok. Kuring yakin kuring nyarios basa Arab, tapi kuring saé pisan. Tapi, ari ngaliwet mah pangpinterna. Kabéjakeun kanggo abdi ajengan sagala. Loba babaturanana nu geus baroga pasantrén sorangan. Atuh murid anyar jul-jol, ngaganti nu geus taramat. Sedengkeun perkawinan teu asup akal. Tungtungna ngarasa era nyorangan. Jaman kuring sarua jeung santri, eusian kuring ajengan. Tina geus cukup kuat nolak tanah, hiji poé kabiasaan nyanghareupan Ajengan di Bumina. Rek maksudna terus terang, manehna boga niat balik ka lembur. Pok nyarita barang tepung “Ajengan abdi seja amitan, badé mulang ka lembur,” cenah. “Mulang téh mulang kumaha, ari péré deui?” témbal Ajengan. “Mulang tarasi, moal wangsul deui ka pasantrén. Da bongan geuning, mangtaun-taun masantrén, teu aya kamajengan.” Ajengan teu buru-buru tuang. Sabenerna mah ngacapruk, jigana mah pagawean Babari nangkep harepan. Unggal jelema kamampuhna teu sarua, saurna. Hese pikeun kuring ngartos pangajaran, tapi kurang leuwih butuh waktu saeutik pikeun kuring ngartos.“Geus kitu, manéh jadi tukang curang, leuwih hade balik ka gubug. Hég diajar leuwih getol,” saurna Deui. Tapi lamun teu hayang balik, anjeun bakal kudu balik ka imah. Basana, ti batan miceunan waktu di pasantren, leuwih hade sagawé-gawé di lembur. Diajar neangan pangupa jiwa. Ceunah niat hayang getol, ahirna Ajengan masih naon-naon. “Rék iraha méneh muang, naon ayeuna mah geus beurit?” “Badé énjing saatosna solat subuh,” cenah, teu poho kudu didu’akeun. Isukna, rebun-rebun pisan ninggalkeun pasantrén. Ti pasantrén ka lembur téh, lilana kira ngeunah. Jadi kudu ngalanglang Leuweung, ngurilingan pasir, jeung turun ka Walungan. Tengah poé kakara meunang Satengahna. Hartina satengah poé deui, kakara nepi ka lembur. Ku sabab ngarasa cape, Ki Santri eureun heula niat reureuh. Gék diuk handapan tangkal kai. Kabeungharan di sakurilingeunana kacida tiiseunana. Nu kadeukeutan teh ukur sora angin nebak tatangkalan, paselang jeung cluk-clakna cikarcak. Tapi, kuring capé, guher kaayaan saré tibra pisan. Kaca 2 Hudang-hudang ngadadak lapar. Rét ka luhur, ningali mimiti déngdék ngulon. Kop kana mawa koper. Saenggeusna, geus beresih, kudu nginum wudhu bari di Solokan Leutik, jauh ti tempat anu dituju.Berwudhu keur solat Lohor, luhureun lempar batu. Tah, basa keur solat, sora cai ngagorowok nyaring jeung jelas. Clak... clak... clak..., cenah siap-siap ngatur. Meh bae solatna dibatalkeun. Sanggeus solat, panas, hayang nyaho, sora. Sabada kasusahan, bréh ...keténjo, cai tina antara batu, ngarayap mapay aakaran, ragrag ragrag ninggang lémpar batu. Ieu geuning asal asalna sora tea, gerentesna. Ngan édas mani siga meunang ngatur. Sora ragragna ngalagu, kitu deui angger wirahmana. Kawas jarum jam. Kalakuan cai ménéhna mah terus dilalajoan. Ti mimiti barijil tina sela batu, tuluy mapay aakaran, nepi ka tingkareclak ragrag kana batu téa. Ana ditegor, Geuning Batu jeung Anu bingung cai teh, nepi ka legokna. Dipikir-pikir, ahirna mah batu bisa ngukur karagragan cikarcak. Pasti lain waktu sekeudeung-sakeudeung. Bisa jadi puluhan taun. Heueuh, ari laukeun jeung sabar mah, cai nu ngukur sakeclak-sakeclak, bisa ngajual batu nu nyeri mah teuasna. Naha ari aing, tungtungna inget kana kalakuan sorangan. Lamun ngajarkeun Al Qur'an teu bisa, anjeun moal ngarasa nyaman. Lamun milih balik ka lembur, moal di ajar ku Leuwih Soson-Soson. Harita kénéh ngalaman ngadigdig, seja balik deui ka pastrén. Jero haténa jangji rék leuwih rajin ngajar.Cenah éta kadaharan uteuk kacida beletna, rek runtuyan kabiasaan cai. Anjeun tiasa cicing, dua taun. Dua taun tea can kénéh, matak naon tilu taun. Sugan ari leukeun jeung sabar, lalaunan ngomongna. Kajurung ku sumanget rék diajar leuwih rajin, leumpangna satengah lumpat. Waktu harita geus soré tuluy datang ka pasantrén. Rasa eusi duméh geus pamit ka déui, gura-giru disisihkeun. “Aéh, geuning ilaing?” Ajengan reuwas nenjo Santrina datang deui. “Leres, abdi Ajengan,” cenah. Méméh Ajengan naros Papajangan, leuwih ti heula manéhna ngadadarkeun lalakonna. Nya éta manggihan cikarcak, ragrag nyak ninggang batu, nepi ka éta batu jadi legok. “Hamba-hamba Kami, umat manusa, kudu dilakonan,” saur Ajengan. Akang di ajar leuwih enya-enya, nyeri, taun jeung poé geus kaliwat, mangsa kuring geus kaliwat. Kabéjakeun éta santri belet téh, nepi ka boga pasantrén gedé, sarta ajengan luhung élmuna sohor.